Fransız, filozof, matematikçi, bilim-tarihçisi ve siyaset adamı. Fransız Devrimi'ne düşünce ve eylemde katılmıştır. Ansiklopedistler arasında en ünlülerindendir.

Gerçek adı Marie-Jean-Antoine - Nicolas Cari-tat'dır. 17 Eylül 1743'te Picardie'deki Ribemont'da doğdu. 8 Nisan 1794'te Bourg-la-Reine'de öldü. Birçok ünlü dinadamı yetiştiren soylu bir ailedendi. Babası o henüz çocukken öldü. 1761'de amcası Lisieux Piskoposu Jacques Marie de Condorcet onun eğitimiyle ilgilendi. Cizvit Koleji'nde okumak üzere Reims'e gönderildi, burada gösterdiği başarı, yine bir Cizvit okulu olan Paris'teki College de Navarre'a geçmesini sağladı. 17 yaşında d'Alembert'in yardımıyla hazırladığı bir matematik tezinde parlak bir başarı gösterdi. 1762'de Paris'e yerleşti, buradaDük de la Rochefoucault onu koruması altına aldı. 1765'te Essai sur le calcul integral'i ('Integral Hesabı Üzerine Denemeler'), 1768'de Essai d'analyse'ı ('Analiz Denemesi') yazdı. 1769'da Bilimler Akademisi'ne seçildi. 1773'te, 1699'dan önce ölen akademi üyelerine övgü-nutuklar (Eloges) yazmaya başladı ve Akademi' nin daimi sekreteri oldu. 1772'de yayımladığı Rec-herches de calcul integral ('Integral Hesabı Araştırmaları') adlı yapıtı Lagrange tarafından övgüyle karşılandı. Bu yıllarda Voltaire ve Turgot gibi düşünürlerle kurduğu yakın ilişkiler Condorcet'nin felsefe, toplumbilim ve iktisat konularına da ilgi duymasında etkili oldu.

1777'de yaygın tutuklama kararları çıkartan Dük de la Vrilliere için bir övgü yazmayı kabul etmeyince Akademi'den çıkarıldı. Aynı yıl gezegenler kuramına ilişkin kitabıyla Berlin Akademisi Ödülü'nü aldı. Turgot'nun desteğiyle maliye alanında önemli görevlerde bulundu. 1782'de d'Alembert'in de desteğiyle yeniden Bilimler Akademisi'ne seçildi. 1786'da Ansiklopedi'nin temel bilimler bölümünün sorumluluğunu ve aynı zamanda sanata ve edebiyata ilişkin birçok maddenin yazımını üstlendi. Aynı yıl Sophie de Grouchy adında genç ve kişilikli bir kadınla evlendi. Evleri devrim öncesinin en etkin toplantı yerlerinden biri durumuna geldi.

Condorcet Amerikan Bağımsızlık savaşını destekleyen, köleliğin kaldırılmasını ve cumhuriyetçi yönetim ilkelerini savunan birçok yazı yazdı ve eylemlere katıldı. 1788'den sonra Fransa'da illerin yönetsel reformuna yönelik çalışmalar yaptı ve iki gazete çıkardı. 1789'da Devlet Hâzinesi Komiserliği' ne atandı ve aynı yıl Paris'ten milletvekili seçildi.

1791'de Yasama Meclisi üyesi olduktan sonra yeni Fransız eğitim yapısının kurulmasında büyük katkısı olan bir çalışmayı yönetti. Mecliste haksızlık ve şiddete ısrarla karşı çıktı, tutarlı bir biçimde cumhuriyetçi yönetim ilkelerini savundu. XVI. Louis' nin suçlu olduğunu kabul etmekle birlikte idam kararına katılmadı. Bu sırada Rusya imparatoriçesi ve Prusya kralı, Condorcet'nin adını Petersburg ve Berlin akademilerindeki defterlerden sildiler.

1792'de meclisteki tutumu nedeniyle soyluluk unvanları geri alınan Condorcet, aynı yıl anayasa komisyonuna seçildi. Sekiz arkadaşıyla birlikte hazırladığı anayasa taslağı Jacobenler'ce, Girondinler'in görüşlerini içerdiği gerekçesiyle tepkiyle karşılandı. Bunun üzerine Temmuz 1793'te Condorcet bu anayasa taslağını ve savunusunu broşür olarak yayımladı, iktidar Jacobenler'e geçince Konvansiyon yönetimi kendilerine karşı çıkan milletvekillerini Devrim Mahkemesi'ne verdiler. Kamu Esenlik Komitesi Condorcet'nin anayasaya ilişkin broşürü nedeniyle yakalanıp yargılanmasına karar verdi.

Condorcet, Paris'te dostu Madame Vernet'nin evinde saklanmaya başladı. Burada bir yıla yakm bir süre gizlendi. Bu sırada yanında kitapları olmayan Condorcet yalnızca belleğine güvenerek ünlü Esquisse d'un tableau historique des progres d Tesprit humain'ı (insan Zekâsının ilerlemeleri Üzerinde Tarihi Bir Tablo Taslağı) yazdı. Mart 1794'te Kamu Esenlik Komitesi, suçluluğu bir kararname ile duyurulup yasadışı ilan edilenleri gizleyenlere ölüm cezası verileceğini açıkladı. Bunu üzerine Condorcet'dostu Vernet'nin tüm ısrarlarına karşın bir işçi giysisiyle evden ayrıldı. Montrouge Ovası'ndaki taş ocaklarına sığındı, buradan yalnızca geceleri çıkıyordu. Böylece Meudon ormanına vardı. Yiyecek bulmak için Clamart-sous-meudon kasabasına gitti. Bir lokantada kılık kıyafeti dikkati çekti ve o sırada orada bulunan Clamart devrim komitesinden biri kimliğini sorunca yakalandı. Sorguya çekilmek üzere Bourge le Reine hapishanesine gönderildi. 7 Nisan 1794'te yaralı ve bitkin bir halde bu hapishaneye vardı. Ertesi gün sorguya çekilmek üzere bir bodruma atıldı. Sabah sorgucular geldiğinde Condorcet'nin ölüsüyle karşılaştılar. İşkenceden kurtulmak için uzun zamandan beri üzerinde taşıdığı zehiri içerek ölmüştü.

Toplumsal matematik
1793'te ahlak ve siyasal bilimlere matematiğin uygulanması konusunda yazdığı bir denemede yeni Fransız Cumhuriyeti'nin yurttaşlarını toplum bilimlerine, siyaseti akılcı bir yöntem ve yaklaşımla ele almaya, yöneltir. Toplumsal matematiği, günlük bir eylem bilimi olarak görür. Bu bilim ona göre demokratik ve akılcı bir politikanın temelini oluşturabilir. One sürdüğü düşünceye göre insanlar bir anlamda kumar oynarlar. Her birey ya bilinçli ya da içgüdüsel olarak bir kanının olasılığını başka bir kanının olasılığı ile dengelemeye çalışır. Bu yolla da amaç olarak koyduğu sonuca varmaya ulaşır. Condorcet böylece matematiği insana uygularken toplumsal davranışların nesnel bir betimlemesini vermenin ötesinde, kişisel davranış biçimlerine de bilimsel bir temel oluşturmayı amaçlar. Toplumsal matematik ile felsefi düşünce birleştiğinde insanlar içgüdü ve tutkularından; kurtulacaklar, toplumsal ilişkilerinde usa öncelik tanıyacaklardır.

Condorcet'nin ilerleme konusundaki düşüncesi, tam anlamıyla özgün olmasa bile, 19. yy toplum felsefesi üzerinde derin etkiler yapmıştır. Bu açıdan, 18. yy düşünürlerinin geliştirdikleri ilerleme ve onun sürekliliği kavramının, ileriki çağlara Condorcet'nin yapıtı üzerinden aktarılmış olduğu söylenebilir.

Duyumcu ruhbilim ve insan hakları
Gelecekteki ilerleme neye bağlıdır' Bu Condorcet'ye göre öncelikle geçmişte ilerlemeyi aksatan etmenleri ortadan kaldırmaya bağlıdır. Baskı, yaygın önyargılar, bilgisizlik, siyasal ve toplumsal boyunduruk, hiçbir zaman serpilmelerine izin verilmemesi gereken niteliklerdir, ikinci olarak, duyumcu ruhbilimin ortaya koyduğu bulgulardan kaynaklanan insan hakları öğretisinin, demokrasinin vazgeçilmez bir temeli olarak tam bir etkinlikle uygulanması gereklidir. 'İnsan duyuları olan bir varlıktır, usavurma yetisi vardır, ahlak değerleri oluşturabilir; insanların yönetilenler ve yöneticiler olarak bölünemeveceklerini gösterir'. Gelecekteki başlıca ilerleme alanlarının hangileri olacağı konusunda ise, önce aynı ulusun yurttaşları arasında eşitliğin sağlanması gerektiğini öne sürer. Bunun sağlanması, ikinci ilerleme alanı

olan uluslararası eşitliğin sağlanmasını olanaklı kılar. Bir ulus içindeki eşitlik o ulusun kendi kaynaklarıyla yetinmesi sonucuna yol açar; savaşın bir cinayet gibi görülebilmesine temel oluşturur. Üçüncü ilerleme alanı da insan doğası, usu ve yetilerinin daha da gelişerek yetkinleşmesi doğrultusundadır. Yurttaşlar arasındaki eşitlik, ticaret ve sanayiyi özgürleştirmek, herkese kredi olanakları tanımak yolundan geçer. Eğitimin yurttaşlara eşit biçimde ulaştırılması gerekir. Kişiler hak ve ödevlerinin bilincine ancak eğitim öğretim yoluyla varabilirler. Eğitimle ahlak düzeyi de yükselecektir. Özel çıkarların kamusal çıkarla uzlaşabilmesi de ancak ahlak düzeyinin yükselmesiyle olanaklıdır. Pek çok kötülük özel çıkar ile kamusal çıkarın karşıtlığından kaynaklanır.
kaynak: L. Cahen, Condorcet et la revolution Française, 1904; Diannyese, Notice sur la vie et les ouvrages de Condorcet, 1799; L. Ferraz, La philosophie de la revolution, 1900; E. Madlung, Die kulturphilosophiesc-he leistung Condorcet's, 1912.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi

İçeriğe Yorum Yapın

Marquis De Condorcet